Ηρόδοτος

I

(Αλικαρνασσός Μικράς Ασίας, περ. 484 – 426 π.Χ.).Ιστοριογράφος. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ταξίδεψε πολύ. Έζησε εξόριστος στη Σάμο, επισκέφθηκε την Ανατολή φτάνοντας μέχρι τον Πόντο και τη Σκυθία, περιηγήθηκε την Αίγυπτο και την Περσία και γνώρισε ολόκληρη την Ελλάδα, τη Λιβύη και τις ελληνικές πόλεις της νότιας Ιταλίας. Στην Αθήνα, όπου μπήκε στον κύκλο του Περικλή και συνδέθηκε με ιδιαίτερη φιλία με τον Σοφοκλή, έμεινε από το 446 έως το 444 π.Χ. και επέστρεψε στη Μικρά Ασία, αφού έλαβε μέρος στον αποικισμό των Θουρίων. Ο Η. είναι ο συγγραφέας των Ιστοριών σε ιωνική διάλεκτο, τις οποίες οι Αλεξανδρινοί διαίρεσαν σε εννέα βιβλία, δίνοντάς τους τα ονόματα των Μουσών. Ύστερα από ένα προοίμιο που αναφέρεται σε μυθολογικά συμβάντα, ιστορούνται τα γεγονότα της Λυδίας από τον Κροίσο μέχρι τον Κύρο, η δημιουργία του περσικού βασιλείου και οι κατακτητικοί πόλεμοι του Καμβύση και του Δαρείου Α’ (Αίγυπτος, Σκυθία, Λιβύη). Τέλος, η μεγάλη ελληνοπερσική σύγκρουση, από την επανάσταση των ιωνικών πόλεων μέχρι τον Μαραθώνα και από την επιβλητική εκστρατεία του Ξέρξη έως τις αποφασιστικές ελληνικές νίκες της Σαλαμίνας και της Μυκάλης, την κατάληψη της Σηστού (478 π.Χ.) και την οριστική απομάκρυνση των Περσών από την Ευρώπη.

Ο Η. χρησιμοποίησε τις απευθείας πληροφορίες για τα γεγονότα καθώς και τις προφορικές και γραπτές παραδόσεις που συγκέντρωσε στα ταξίδια του και τις ολοκλήρωσε από φιλολογικές πηγές, δίνοντας την προσωπική του σφραγίδα στη συγκρότηση του υλικού του. Επειδή δεν είχε μεγάλη πείρα στα οικονομικοπολιτικά προβλήματα (καθώς και στα προβλήματα στρατηγικής και τακτικής) δεν μπόρεσε να αποκτήσει ενιαία θεώρηση του κόσμου, ικανή να αποτελέσει το κέντρο των Ιστοριών του. Από την άποψη της σύνθεσης, η ιστορία του Η. συγγενεύει με την παράδοση των λόγων (αποσπασματικών αφηγήσεων εθνογραφικού και γεωγραφικού χαρακτήρα), υπερέχει όμως από την άποψη της οργάνωσης της ιστορικής ύλης. Το πρόβλημα της συνθετικής ενότητας του έργου (γνωστό ως ηροδότειο πρόβλημα) προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις μεταξύ των φιλολόγων. Χαρακτηριστική στο θέμα αυτό είναι η υπόθεση που διατύπωσε ο Γκαετάνο Ντε Σάνκτις: ίσως αρχική πρόθεση του Η. ήταν να διηγηθεί την ιστορία των Περσών, με παρεκβάσεις που αναφέρονταν στους λαούς που ήρθαν με την πάροδο του χρόνου σε επαφή μαζί τους (το 2o βιβλίο και το μέγιστο μέρος του λόγου, που αναφέρεται στην Αίγυπτο)· όταν έφτασε στην περίοδο της ελληνοπερσικής σύγκρουσης (5o βιβλίο), το κέντρο του ενδιαφέροντός του έγινε ιστοριογραφικό και η κοσμοπολίτικη θεώρησή του παραχώρησε τη θέση της σε μια ελληνική προοπτική. Ακολούθησαν έτσι νέες επεξεργασίες, ούτε και αυτή τη φορά οριστικές, των όσων εξέθεσε προηγουμένως.

Το ηροδότειο πρόβλημα είναι μάλλον τεχνητό, γιατί, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με τα ομηρικά ποιήματα, βρισκόμαστε (στην περίπτωση του H.) μπροστά σε ένα έργο που έχει γραφεί από έναν συγγραφέα με συγκεκριμένη ιστορική φυσιογνωμία. Η φυσιογνωμία αυτή υποτιμάται οπωσδήποτε από όσους θεωρούν τις Ιστορίες του Η. κυρίως λογοτεχνικό έργο. Η γοητεία του Η. προέρχεται από τη στάση έκπληξης με την οποία αντίκρισε τον κόσμο. Διαρκώς αναφέρονται στο έργο του ασυνήθιστες, περίεργες και τολμηρές πλευρές των ηθών, των εθίμων και των δραστηριοτήτων των ανθρώπων και των λαών. Ο αφηγητής παρουσιάζει συχνά δραματικές ικανότητες στη σκιαγράφηση ορισμένων προσωπικοτήτων (οι μεγάλες βασίλισσες Τόμυρις, Νίτωκρις, Αρτεμισία, Άτοσσα· ο Κροίσος και ο Σόλων· o παράφρων Καμβύσης, o Μιλτιάδης, ο Ξέρξης) και στην παρουσίαση των ψυχολογικών καταστάσεων που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν σημαντικά πολεμικά γεγονότα. Η αίσθηση του παράδοξου και του θαυμαστού βρίσκουν την ευκαιρία να εκδηλωθούν κυρίως στα αφηγηματικά τμήματα, μερικά από τα οποία είναι περίφημα, όπως: Η Αριώνη και το δελφίνι, Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη, Ραμψίνιτος (ένα αληθινό σύντομο μυθιστόρημα), Οιαμαζόνες (ένα αφήγημα που θυμίζει τη δηκτική διάθεση του Βοκάκιου), Γύγης και Κανδαύλης (μία ιστορία γεμάτη από μυστηριώδη διφορούμενα και σκοτεινή θλίψη).

O H., που θεωρείται θεμελιωτής της δυτικής ιστοριογραφίας, είχε ως ιδιαίτερο προσόν τη χαρά του να διηγείται ιστορίες, χαρακτηριστική στους Ίωνες, κάτι που κάνει την ιστοριογραφία του ένα έπος σε πεζό λόγο. Ο απλός και καθαρός αυτός πεζός λόγος, που διαπνέεται όμως από λαμπρό οίστρο, λιτά επιγραφικός αλλά και με μια διάχυτη εγκατάλειψη, είναι ένα εξαιρετικό πρωτόγονης φρεσκάδας και πλαστικής χάρης.

Το έργο του Η., που διαβάστηκε και χειροκροτήθηκε στην Ολυμπία και αγαπήθηκε από τους Έλληνες ως πηγή των ενδοξότερων γεγονότων της ιστορίας τους, παραμένει ανεπανάληπτο.

ΟΙ ΓΝΩΣΤΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΗΡΟΔΟΤΟ

II

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Μαθητής του Επίκουρου (τέλη 4ου – αρχές 3ου αι. π.Χ.). Αποσχίστηκε (μαζί με τον Τιμοκράτη) από τον δάσκαλό του. O Επίκουρος του είχε αφιερώσει την επιτομή της Φυσικής του.

2. Γιατρός και φιλόσοφος (1ος αι. μ.Χ.). Μαθητής του γιατρού Αγαθίνου, ο οποίος του αφιέρωσε το έργο του Περί σφυγμών. Έγραψε τα συγγράμματα Περί βοηθημάτων, Διάγνωσις περί των οξέων και χρονίων νοσημάτων, Ιατρός.

3. Γιατρός από την Ταρσό (2ος αι. μ.Χ.). Υπήρξε και σκεπτικός φιλόσοφος, μαθητής του Μηνόδοτου και δάσκαλος του Σέξτου του Εμπειρικού.